یازان: ایلقار موذنزاده
بو نقد ایلک دؤنه «بان» درگیسینین دؤردونجو ساییسیندا یاییملانیبدیر.
شعر طبیعتین توصیفی و باهارین تعریف اولماسینان باشلاییر. شعرین معنا قورولوشو و ظاهری مفهومونا باخساق، یاشام و حایات سیمگهسی اولان قادینا، میفیک و اسطورهوی بیر باخیش واردیر. شاعیر باهاری آغاجلارین بالاسی کیمی توصیف ائدیر، قیشا ساریلان آغاجلار کیمی. ایلک سطیرده باهار توصیف اولدوقدان سونرا بیر قادیندان سؤز گئدیر. قرارلی بیر قادین کی نَسلینی داوام وئرمهیه چالیشیر، گؤزلویونو گؤزلریندن گؤتورور، سویونور. سونرا راوی، میزین اوستوندهکی آلمانین پیچاقنان سویولماسینی یوروملاییر. آلمانی پیچاقنان تفیسر ائدن شاعیر، قادینین نَسللریندن گلمهسیندن دانیشیر، یئددینجی آناسیندان سوروشور. قادین یارالارینا باخماق و باخیلماق ایستیر، چیرکدن چیچک بودرهمز دئییر. چیچهیین اَن آجی احتیمالی اولان تیکانی یازیر. قیشدیر، قادین بونو بیلمهیهرک قیشدا سویونوب و بونا گؤرهده اؤلور. سون سطیرلرده میزین اوستوندهکی آلما، نقشینی اوغوز کؤرپهلره چئویریب؛ شاعیر اصیل نژاد و آتابابالارینا قاییتدیغیندا، بیرازدا میللی و ناسیونالیستی حیسلر یاراتماق ایستیر. یوخاریدا میزین اوستوندهکی آلمانی پیچاقنان تفسیر ائدن قادین، سون سطیرلرده قادینین بوینونداکی دمیر قوخوسونو پیچاقنان آچیقلاییر. کؤچ مؤوسومو سوووشدوغونا گؤره قادین اؤلور و راوی نهایتده بؤرکون اونون شرفینه باشیندان گؤتورور.
آرکیتایپ و میفیک دوشونجهلر
شعرده آرکیتایپ و میفیک عنصرلارین ایشلنمهسی هرنهدن چوخ گؤزه دهییر. بو شعر قیشدان دانیشیر، آغاجدان و اونون باهارنان اولان ایلگیسیندن، نَسللردن و نَسللرین نئجه داوام تاپماسیندان یازیر؛ قادین، آلما، آنا و اوغوزدان، گونش و قاندان. بو اون کلمه دئمک شعرین آچار، آنا و اساس کلمهلریدیر. شعر عمومیتده «نسلینی داوام ائتدیرمهیه» محکوم یوخسا گؤرهولی(مسئول) اولان قادینی روایت ائتمکدهدیر. بیر قادین کی دوغوش اسطورهسیدیر و طبیعتنن بیر توتولور. نئجه کی میفیک دوشونجهلرده گؤی ائرکک و یئر دیشی نظره آلینیر. شاعیر بو اساسدا بو مضمونا یاردیم اولان مفهوملارا ال آتیر. «آلما، قیش، باهار و گونش» کلمهلرینین میفیک یوکلری اولدوغو اوچون شعره گتیریلیب، روایت فورمونو یاراتماغا چالیشیر. ایلک سطرده مجهول و چتین یازیلمیش بیر میصرعه راس گلیریک؛ منجه بو باشلانیش شعری معنا ائتمکده اوخوجونو بیراز اینجیده بیلر.
«قیشا چیلپاق ساریلان آغاجلارین بالاسیدیر باهار»
بو میصرعی اؤزوم اوچون بئله معنا ائدیرم: «قیشلار آغاجلارا یوخ، بلکه آغاجلاردیر کی قیشا چیلپاق ساریلیر و اونلارین بالاسی اولان باهار دوغولور.» ان آزی بونو دئمهلییم کی بو باشلانیش یاخجی باشلانیش دئییل و بوندان داها آیدین و چَکیجی یازیلا بیلردی. سونرا قادیندا شعره گتیریلمهلی اولور، نیه کی میفیک بیر باخیشی اورتایا قویماق اوچون، اونون ابزارلاری اولان معنالارادا شعرده احتیاج اولاجاق.
شعرده دال و مدلول
نَسللری داوام وئرمک مضمونو، فصیللرین دهییشیلمهسینن یان یانا قویولوب، پارالئل و موازی بیر روایت کیمی قاباغا آپاریلیر. نَسللری داوام وئرمک، قادین و فصیللرین بیربیرینن توتوشدورولماسی، میفیک دوشونجهلر ایچینده، «فردینان دوسوسور» دانیشدیغی «دال و مدلول» بحثینیده خاطیرلاییر. «بابک احمدی» تالیف ائتدییی «ساختار و تاویل متن» کیتابیندا بئله اوخویوروق: سوسورون باخیشیندا کلمهلر مصادیقه معطوف اولان نمادلار دئییللر، کلمهلر هانسیسا بیر نیشانه(signs)لردیلر. دئمک بیر سیککهنین ایکی اوزو کیمی، ایکی بؤلومدن اولوشوبلار: یازیلیش یا دانیشیق علامتی اولان دال(signifier) و ذهنیمیزده اولان مفهومدان دوغولان مدلول(signified). بیر بحث کی نیشانهشیناسلیق(semiology) علمینین یارانماسینا سبب اولدو. گونش دئدیییمیزده آیدینلیق و قیش دئدییییمیزده ظولم و دیکتاتورلوق نیشانهسی ذهنه گلیر. شعرده میفیک مفهوملاری روایت ائتمک اوچون، بوتون بونا بنزر روایتلر کیمی، بوردادا «دال و مدلول»لارین گتیریلمهسینی گؤروروک. بو دال و مدلوللار بیربیرینی یارادیب، معنالاری گوجلندیرمک اوچون، پارالئل اولاراق یان یانا شعرده روایت اولور. نئجه کی اکسیژن و هیدروژن بیربیرینن قاریشیب سویو یارادیر، دال و مدلولدا بیربیرینه قوشولوب معنا و نیشانهنی خلق ائدیر. قادین فصیللرین دهییشیلمهسینن بیر یئرده گلیر، بونلارین ایکیسیده بیر معنا و نیشانهیه ایشاره ائلهییر.(نَسللری داوام وئرمک و دوغوش)
شاعیر بونو آغاجلارین قیشدا اؤلوب باهاردا دوغولماسینان توتوشدورور. بیربیرینه هم دال هم مدلول اولان طبیعت و قادین توصیف اولور. گؤزلر، گؤزلوک، گؤزللیک کلمهلری موسیقی و ریتم یاراتماقدان آرتیق، اؤلوب دیریلمک و ائروتیزم یوکلو سویونماق مفهوملارینیدا یئتیریر، گؤزلری سیلیب بیر داها باخماغیدا طرح ائدیر. سونرا بو طبیعتده اولان دهییشیکلیک و تعادلو یارادان اکوسیستمین، دیری قالیب یاشایا بیلن طبیعتین دؤرد فصله احتیاجی اولماسیندان دانیشدیغیندا باهار، یای، پاییز و قیشی بیر سند کیمی شعره گتیریر.
شعرین دیلی
شعرین دیلی اونون اساس قورولوش و یارانیش ابزاری اولدوغو اوچون، هانسی کلمهلری نجور شعرده ایشلتمهیی آنالیز ائتدیییمیزده، ساده و یایغین کلمهلری قوللانماق سؤزونه اینانیرام. بو اساسدا، بیر سیرا کلمهلرین شعرده ایشلهنیلمهسیننده باریشا بیلمیرم:
چیپلاق/ماسا/اوزهرینده/یوروملاماق/سوردوم سنی/اومدوغون/مؤوسومو/چیغلیق/شابکامی
بونلارین یئرینه: لوت/میز/اوستونده/تفسیر ائتمک/سوروشدوم/گؤزلهدیییم/فصلی/قیشقیریق(اینیلتی)/بؤرک(پاپاق) کلمهلری ایشلتمهیه اینانیرام. بیزیم آزربایجاندا هئچ کیم چیغلیق، مؤوسوم، شابکا، یوروملاماق، ماسا کیمی کلمهلری ایشلتمیر. جامیعهده اوخوجولارین دیل پرابئلمینه باخساق، دیلیمیزین یازیلیش باخیمیندان خالق آراسیندا بیر جانلی و دیری دیل اولمادیغینی گؤروروک. بونون سیاسی اجتماعی ندنلرینی نظره آلمادان، بئله بیر دورومدا اوخوجوموز بیر شعری دیکشینئریسیز اوخویوب لذت آلمالیدیر منجه(لاپ آزی هلهلیک ایندیکی دورومدا). شعر و تورکجه یازیمیز ساده یازیلمالیدیر. البته اولا بیلسین کی شعرین وزن، موسیقی و ریتمینی قوروماق اوچون هانسیسا شعرلرده(عادی اوخوجولاریمیزا غریبه اولان)بو کلمهلردنده قوللانماق بلکه قاچینیلماز اولدو.
دیکئی باغلانتی و مضمون
«قیش، باهار، قادین، آلما و گونش» کیمی کلمهلر، میفیک(اسطورهوی) بیر دوشونجهنی داشیماقدان آرتیق ظولم، اومود، دوغوش، سئوگی، آیدینلیق و آزادلیق کیمی مفهوملاریدا کؤچوروب، آنلاتماغا چالیشیر. شعرین دیکئی باغلانتیسینا(عمودی ارتباطینا) دیققت یئتیردیییمیزده، بو مضمونلارین کلاسیک ایلگیلرینی تام آیدینجا گؤره بیلهریک. بو مضمونلاریندا تاریخ بویو یوخاری ساییدا و داها گوجلو اؤلچوده خلق اولماسی، حرفهای بیر ادبیاتچی اوچون آیدین اولان مسالهلردن ساییلا بیلر. بو مضمون و روایت طرزینی نئچه مین ایلدن بویانا میفولوژیک اثرلردن توتدو، رومانتیزم، سمبولیسم و باشقا ایسملرین ایچینده دؤنه دؤنه اوخوموشوق. بو سایاق اوسطورهوی باخیشلاری بؤیوک اثرلرده، شعر، رومان و هابئله اؤیکولرده چوخ تیکرار اولان بیر مضمون کیمی اوخوموشوق. منجه ایندیکی اوخوجو و مخاطبین نه درجهده بئله شعرلرنن ایلگی قوروب لذت آلماسی اوزاق گؤرونهده بیلر؛ نیه کی اَن آزی شعرین باشلانیشینا باخساق، ایلک باشدا پیرتلاشیق و تاپماجا کیمی یازیلمیش بیر سطر گؤردوک. ایندیکی دورومدا(دونیا ادبیاتینین گئدیشلرینی نظره آلاراق) شعر باشلانیشدا گوجلو، گؤزل و ساده باشلانمالیدیر، همن ایلک آددیمدا اوخوجوسونون یاخاسیندان یاپیشیب ساخلامادیغی یئرده ایسه، اوخوجوسون الدن وئرهمهلی اولاجاق. ایندیکی حؤصلهسیز اوخوجو طبیعی کی بو شعرین باشلانیشین اوخویوب باشا دوشه بیلمهدییینده، بلکهده چوخ راحات شعرین یانیندان سوووشماق ایستهدی. یاشادیغیمیز چاغداش دورومداکی اینسان و جامیعهده کی مدرن ائلئمانلار، چئورهمیزدهکی پیرتلاشیق روحی فضالار و نئچه بُعدلو روانی دوروملاردا یاشایان اوخوجو، اونون وضعیتینی و بو دوروملاری روایت ائلیهن شعری آختاریر چوخراق.
قیشا چیپلاق ساریلان آغاج لارین بالاسی دیر باهار
دئدی
و سویونماغا باشلادی
نسلینی دوام ائتدیرمه یه قرارلی قادین
گؤزلویونو سویوندو گؤزلریندن
گؤزلرینی سویوندو گؤزللیک لرینی
ماسانین اوزه رینده کی آلمادا دمیر قوخوسونو پیچاقا یوروملادیم
گؤبک باغیندان نسیل لرینی سویوندون
یئددینجی آنان دان سوردوم سنی
سویوندو
یارالاریما توخون
باخ
چیرک دن چیچک بودره مز دئدی
اوزون هاوانین ایچینده الی اوخونموش و معصوم بیر تکنیک کیمی ایدین
سویوندوقجا قاپالی
سویوندوقجا مجهول
قیشا چیلپاق ساریلمیشدین
بیر چیچک دن اومدوغون ان اجی ائحتیمال تیکانلاری دیر
سن بونو اونوتموش دون
قیش دی کؤچ مؤوسومو سوووشموشدو
ماسانین اوزه ریندن چیغلیق لارینی توپلاییردیم اوغوز کؤرپه لرینین
قیش دی
کؤچ مؤوسومو سوووشموشدو
گونش اوغورلانمیشدی یاناق لاریندان
ماسانین اوستو قان
ماسانین آلتی قان
بوینونداکی دمیر قوخوسونو بیچاغا یوروملادیم
نسلینی دوام ائتدیرمه یه قرارلی قادین
سن اؤلدوکدن سونرا
سنه شابکامی چیخاردیم
" امین حاجیلو "
+0 بهین