Welcome in BULAQ
Bulaq_derneyi@
باغلانتي‌لار
اثرلر
| رديف | يازار | اثر |
|---|---|---|
تبليغ‌لر
ژاپنون اون‌‌یئددی «مورا»لی شعری -هایكو- بوگون دونیانین چوخ اؤلكه‌لرینده ادبیاتچیلار آراسیندا تانیش بیر كلمه ساییلیر. بعضاً هایكونو 17 هجالی شعر آدلاندیریرلار آنجاق دیلچی‌لیك باخیمیندان، «هجا» ایله «مورا» ایكی مختلف آنلاییش‌لاردیرلار. هر بیر قیسا هجا بیر مورا ایله برابردیر.) اؤرنك اوچون o) آنجاق هر بیر اوزون هجا ، ایكی «مورا» ایله برابردیر(اؤرنك اوچون yaz هجاسی، ya ایله z مورالاری ایله برابردیر). بئله‌لیكله ژاپن شعرلرینین وزنی مورالار ساییسینین اساسیندا تعیین ائدیلیر.
هایكو، ژاپن شعرینده، «تانكا»یلا «رنگا» شعرلریندن آلچاق درجه‌ده اولسادا، آنجاق ژاپن سرحدلریندن چیخاندا بو شعر ژاپنون اّن آدلیم شعری ساییلیر. هایكو فرانسه دیلینه چئوریله‌ندن سونرا، ایماژیست شاعرلرین دیقتلرینده اولوب. هایكو‌دان تاثیر آلان شاعرلردن، ازرا پاوند (1972-1885) ، پاول الوار (1952-1895)، تی.اس.الیوت (1965-1888)، اكتاویو پاز (1998-1914)، رابیندرانات تاگور (1941-1861)، امی لاول (1925-1874)، رابرت فراست (1963-1874)، دبیلیو.بی.یتیس (1939-1865)، جیمز كركاپ(2009-1918)دان آد آپارماق اولار.
«هایكو» سؤزو ایكی هیجادان تشكیل تاپیب‌دیر: «های» سؤزو آرتیست، «كو» سؤزو ایسه مصرع آنلامینی داشیییر. بو شعر بیرینجی دؤنه 16-جی یوزایللیكده «هوكو» آدییلا ژاپن شعرینده باشلانیب آنجاق 19-جو یوزایللیكده، ماسائوكا شیكینین ادبی انقلابی اوزره «هایكو» آدیلا تانیندی. بو آد اصلینده «رنگا» یا « هایكای» شعرلرینین باشلانیشیندان آلینیب. «رنگا» یا «هایكای» شعرلری 31 مورادان(7-7-5-7-5) تشكیل تاپیبلار. هر ایكی شعرده «فصیل سؤزجویو» ایشله‌نیر. بو ایكی شعر یالنیز محتوا باخیمیندان فرقله‌نیرلر. اؤزللیكله «رنگا» شعرینده استعاره ایله تشبیه چوخلو ایشله‌نیلیر حال بو كی « هایكای» شعرینده استعاره ایله تشبیه مطلق ایشله‌نیلمیر. دئمه‌لییك «رنگا» یا «هایكای» شعرلری ایكی بؤلومدن تشكیل تاپیرلار، بیرینجی بؤلوم «هوكو»، ایكینجی بؤلوم ایسه «آگه‌كو» آدلانیر. هوكو بؤلومو نئچه دئییشیكلیكدن سونرا هایكویا چئوریلیب دیر.
هایكو، اوچ مصرع‌دن تشكیل تاپیب. بیرینجی مصرع بئش، ایكینجی مصرع یئددی اوچونجو مصرع ایسه بئش مورادا اولور. مصرع‌لرین بئله بیر دوروم‌دا دوزولوشو، ژاپنون ائشیتیم لذتی و ژاپن‌لی اوخوجوسوندا تاثیرلی اولماغیندان آسیلی‌دیر، نئجه كی بئله بیر دورومو(بئش یا یئددی مورالی مصرع‌لر) ژاپنون باشقا شعرلرینده ده گؤرونور، نئجه كی آذربایجان كلاسیك هجا شعرینده 11 هجالی ، 8 هجالی یا 7 هجالی مصرع‌لر آذربایجانلی اوخوجویا تاثیرلی دیرلر.
آنجاق ترجمه‌لره باخمایاراق، ژاپندا هایكونون اوچ مصرعی‌ده بیر سطیرده یازیلیر و مصرع‌لرین اورتاسی یا سونوندا بیر حرف گتیرمكله مصرع‌لر بیر‌بیریندن آیریلیرلار. بو حرف «كیره‌جی» آدلانیر كی چوخ حالدا آدلارین سونونا آرتیریلیر. كیره‌جی چوخ حاللاردا «و» معناسینی داشیییر.
Fu/ru/i/ke/ya/ Ka/va/zu/to/bi/ko/mu/ Mi/zu/no/o/to
اسكی گؤل‌ده
قورباغانین آتیلماسی
سویون سسی
بو هایكودا «ya» حرفی «و» معناسینی داشییان بیر كیره‌جی دیر.
محتوا باخیمیندان هایكودا چوخ طبیعت‌دن قیسا آنلار وصف اولونور آنجاق بو وصف‌لر انسانلارلا طبیعتین ایلگی‌لریندن سؤز آچیب، ایچ قاتلاریندا درین و دویغولو معنالار داشیییرلار.
طبیعت‌له باغلی بئله بیر باخیش، زامان و بونونلا برابر هایكونون سؤیله‌دیگی فصیلی گؤسته‌رن بیر كلمه‌یه یئر آچیر. بو كلمه‌یه «موسوم سؤزجویو» دئییلیر. ژاپن فرهنگینده بو كلمه فصیللره، یا ایلین باشلانیش گونلرینین بیرینه اشاره ائدیر. ژاپونون اسكی تقویملرینده هر فصیل آلتی یئره بؤلونوب، هر بؤلومه اوچ چئشیدده فصیل سؤزجویو عاید اولوب كی بوتونلوكده هر ایل اوچون یئتمیش ایكی اؤزل فصیل سؤزجویو عاید‌دیر. اؤرنك اوچون باراما قوردو - یاز سؤزجویو، هلو - یای سؤزجویو، آی - پاییز سؤزجویو، قار ایسه - قیش سؤزجویو ساییلیر. فصیل سؤزجویو تكجه فصیللری گؤسترن بیر كلمه دئییل بلكه هایكونو ساده‌جه بیر تصویر اولماقدان قوپاریب، زاماندا آخیجی ائدرك كئچمیشلرله ایلگیله‌ندیریر. هایكو ، فلسفه باخیمیندان «ذن»ه باغلی‌دیر.
بوتونلوكده دئمك اولار هایكونون درین جاذبه‌سینی هاراداسا یالنیز ژاپن دیلینده و ژاپن كولتورونده دوشونمك اولار. دئمك اولار بو قایدا دونیانین هر بیر دیلینده یارانان شعرلرینده وار آنجاق ژاپوندا هایكونون اوخوجولارلا ایلگیسی آرتیق درین‌دیر ائله كی ژاپنون بیر طب مركزینده، روح خسته‌لیك‌لرینی هایكو ایله درمان ائدیرلر. بو شعر باشقا دیللره چئوریلنده بیر چوخ قابلیتلرینی ایتیریر. بو قابلیتلرین چوخو ژاپن كولتوروندن آسیلی‌دیر. اؤرنك اوچون هر ایل ژاپندا «داود» چیچكلرینه عاید یاریش كئچیریله‌رك اَن گؤزل چیچه‌یه مكافات وئریلیر. عین حالدا ژاپندا «می نااُسو» آدلی بیر آنلام وار. می نااُسو، انسانین بیر شئی اوزره عقیده‌سی دئییشیلندن سونرا ائله او شئی‌ه یئنی دن نظر سالماسی دئمكدیر. بئله بیر دورومو نظره آلاراق «كوبایاشی ایسا»نین بو هایكوسون اوخویاق:
او گئجه
یئنی دن داود چیچه‌یینه گؤز تیكدیم
او اودوزموشدو
دئمك اولار هایكونون قیسا بیچیملی بیر شعر اولماغی، اونون به‌یه‌نیلمه سببلریندن بیری دیر آنجاق بو قیسا اولماغا باخمایاراق اوندا درین معنالار وار. اؤزللیكله ایجاز، هایكونون اساسلاریندان بیری‌دیر. بونو آرتیرمالییق ژاپن شعرینده هایكوداندا قیسا شعر بیچیمی واردیر. ماتسو باشو نون كیورایی آدلی اؤیرنجیسی، «واكی» آدلی اون‌دؤرد مورالی بیر شعر بیچیمینی رواج وئردی آنجاق هایكو سایاغی قارشیلانمادی.
هایكو ایلك باخیشدا، قیسا بیر شعر اولماغینا گؤره و عین حالدا اوندا عمومیتله "آنلیق بیر وضعیت" آلینماسی اوزره، عادی بیر مشاهیده‌نین محصولو اولدوغو دوشونولور و اونون راحاتجا یازیلماسی تصور اولونور آنجاق دئمك اولار هایكو تكجه بیر شعر فورماسی دئییل، بیر گؤرمه فورماسی‌دیر. هایكو قارشی‌داكی عمومی تعریف‌لردن فایدالانا‌راق باشقا بیر ساده ایضاحاتلا، یئنی‌دن شرح ائده بیلمه گوجونه صاحب اولما‌لی‌دیر. او، حادثه‌لر ایچینده بیر آنی گؤتوروب، اونون ایچ طبیعتینه داها بیر اؤزل باخیشلا نفوذ ائده‌رك او آنی قالیجی بیر آن اولا‌راق پایلاشیر.
"گؤستر، آنجاق چكین سؤیله‌مه!" - قایدا بودور.
رولان بارت دئمیشكن: «هایكودا بیر شبح خصوصیتی وار، اودا هر بیر كسین اونون آسانجا یازیلماسی حاقدا دوشونمه‌سی‌دیر، آنجاق ائله او شخص بیر هایكو یازماق ایسته‌ینده باشقا جور دوشونور.» دئمك اولار هایكونون دونیادا یاییلماسی‌نین سبب‌لرینین بیری‌ده ائله بو ساده‌لیك‌دیر. بو ساده‌لیك اوخوجولارین بو شعره ماراق گؤسترمه‌سی و بو شعریله ایلگی قورماقلارینین اساس سببلریندن بیری‌دیر. ایكینجی دونیا ساواشیندا عسگرلردن قالان خصوصی دفترچه‌لرینده هایكو سایاغی چوخلو شعرلر گؤرونور عین حالدا اینتحار ائدن انسانلارین كئچمیشلری اوزره بیر تحقیق ده گؤرونور، اونلارین چوخو سربست شعریله ایلگیلی اولوبلار حالبوكی هایكو ایله ایلگیلی اولوب، اینتحار ائدن انسانلارین سایی چوخ-چوخ آزدیر. بونلار هامیسی بو شعرین اوخوجویلا درین ایلگیلی اولماغیندان و اوخوجودا درین تاثیر قویماغیندان خبر وئریر.
یاخشی بیر هایكونون گوجو، فردی بیر حسی یارادیب و او حسی داشیماق‌دادیر. عمومیتله قبول اولونان بیر اساسا گؤره، بیر گوجلو هایكودا سؤز آرتیرماق، چیخارماق یا هر هانسی بیر كلمه‌نین یئرینی دئییشدیرمك اولماز.
ژاپنونون آدلیم هایكو یازارلاریندان ماتسوٱ باشو (1694-1644)، یوسا بوسون (1783-1716)، كوبایاشی ایسا (1827-1764) و ماساوكا شیكی (1902-1867) دن آد آپارماق اولار. كوبایاشی ایسا‌نین هایكولاریندا اومانیستی باخیشلار، ماسائوكا شیكینین هایكولاریندا رئالیستی باخیشلار، بوسونون هایكولاریندا هنری باخیشلار، ماتسوٱ باشونون هایكولاریندا ایسه روحانی باخیشلار واردیر. ماتسوٱ باشو اؤز اؤیرنجی‌لریله هایكای شعرینی یئنی بیر دوروما سالیب و اونا جدی بیر ادبیات سایقینلیغی قازاندیر‌دی. ماساوكا شیكی ایسه معاصر هایكونون قوروجوسو ساییلیر. عینی زاماندا هایكو آنلاییشینین (هایكای یا هوكو قارشی‌سیندا) یئرلشمه‌سینی الده ائدن ده او اولموش‌دور. دئمك اولار شیكی‌دن سونرا هایكو شعری ایكی استقامته بؤلوندو. شیكینین ان اهمیت‌لی ایكی شاگردی‌نین- تاكاهاما كیوشی (1874-1959) و كاواهیگاشی هئكیگوتو (1873-1937)- ژاپن هایكوسونا تأثیرلری بو گونه قدر سورن و تعیین ائدیجی بیر حركت ساییلیر. هئكیگوتو، شیكینین اصلاحات‌لارینی داوام ائتدیردی و یئنی فورما‌لار سینا‌دی. كیوشی بو تجروبه‌لره قارشی بیر حركت اولا‌راق «عنعنوی هایكونو» كشف ائتدی. كیوشی‌نین آپ-آیدین تأثیری بو گون ژاپندا «عنعنوی هایكونون» مشهورلوغوندا اؤزونو گؤستریر. كیوشی مكتبین‌دن چوخ معتبر شاعرلر چیخدی. او سیرادان میزوهارا شواُُشی (1892-1981)دن آد آپارماق اولار. عین حالدا هئكیگوتو حركتین‌دن ایسه هایكونون سربست شك‌لی اینكیشاف ائدیلدی. ایپپئكیرو ناكاتسوكا (1887-1946)، اُگیوارا سئیسئنسوئی (1884-1976)، اوزاكی هوسای (1885-1926) و خصوصیله ژاپونون ان چوخ اوخونان هایكو یازی‌چی‌لارین‌دان اولان تانئدا سانتوكا (1882-1940) كیمی اهمیت‌لی شاعرلر بو سیرادان ساییلیرلار.
بونودا دئمه‌لییك ایكینجی دونیا ساواشیندان سونرا ژاپنون حد‌دن آرتیق میللیت‌چی‌لیك تجربه‌لری سببیله، لیبرال بیر هایكو حركتی اورتایا چیخدی. تاكاهاما كیوشی یه اویغون گله‌رك «عنعنوی هایكو» قایدا‌لارینا رعایت ائتمه‌ین «شینكو هایكو اوندو»(یئنی چیخان هایكو حركتی) شاعرلری حبس اولونوب و شكنجه گؤروب، ژورنال‌لاری ایسه قاداغان ائدیلمیش‌دیر. آرتیرمالییق، ساواشدان سونرا تاكاهاما كیوشی ژاپنون اطلاعات قووه‌سینین آلتیندا، چالیشان مدنی فعالیت‌لره نظارت ائتمك اوچون دؤلتین تبلیغات تشكیلاتی اولان «ژاپن ادبیاتی وطن‌پرور جمعیتی»نین هایكو بؤلومونون باشچی‌سی اولدو.
دوغروسو دئمه‌لییك هایكونون قایدالاری بوتون شاعرلر طرفیندن رعایت اولونمور. بعضی شاعرلر 5-7-5 قالیبینی، بعضی‌لر ایسه یالنیز فصیل سؤزجویونو هایكودا رعایت ائدیرلر، بعضی‌لری ده هر ایكی قایدانی رد ائدیرلر. كوبایاشی ایسا دا بعضا 5-7-5 فورمونو پوزوبدور. ژاپن یازارلار آراسیندا هایكونون اون یئددی مورالی اولدوغو و موسوم سؤزجویونون هایكودا گركلی اولماغینی پوزان شاعرلردن اوزاكی هوسایی(1926-1885) ایله سانتوكا(1940-1882)دان آد آپارماق اولار.
بو هایكو ژاپن دیلینده 9 مورالی‌دیر. فصل سؤزجویو ایله كیره‌جی‌سی‌ده یوخدو.
اؤسگوره‌نده ده
یالقیزام (اوزاكی هوسایی)
اصلینده هایكو كیشی‌سل بیر شعر تانینیردی آنجاق سون یوزایللیكده بیر نئچه قادین شاعری هایكو یازماغا ماراق گؤسترمه‌سینده بو شعر ژانرینی كیشی‌سللیكدن قورتاردی. تی جی ناكامورا بو قادین شاعرلردن بیری‌دیر.
هایكو باشقا دیللرده یازیلاندا او دیل و او كولتوره باغلی چوخلو تاثیرلر آلیب و چوخ قایدالاری پوزولوبدور، نئجه كی «بیلیمسل-بدیعی هایكو»ون مضمون باخیمیندان هایكو ایله اساس فرق گؤرونور، ائله كی هایكودا طبیعت مضمونو «بیلیمسل-بدیعی هایكو»ده یئرینی بدیعی، علمی و یا دهشت مضمونونا وئریر. بونو آرتیرمالییق «بیلیمسل-بدیعی هایكو»نون مانیفستی 1995-جی ایلده تام برینك ین طرفیندن وئریلدی آنجاق بو مانیفست دن چوخ قاباق بیلیمسل-بدیعی هایكو نمونه‌لری بیر نئچه كتابدا یازیلمیشدی. اؤرنك اوچون 1962-جی ایلده كارئن كروز آندئرسون بو هایكونو چاپ ائتمیشدیر.
بو حلقه- حلقه خیارلاری
هله «سیرتیس» چؤلونده اَكمه‌ییبلر
نه قدر یئریكله‌میشم
بوتونلوكده
ائدو دؤورو (1868-1600)، ماتسواُ باشو(1644–1694)، یوسا بوسون (1716–1783)، كوبایاشی ایسا (1763–1827)، میجی دؤورو(1912-1868)، ماسااُكا شیكی (1867–1902)، كاواهیگاشی هئكیگوتو (1873–1937)، تاكاهاما كیوشی (1874–1959)، تانئدا سانتوكا (1882–1940)، اوزاكی هوسای (1885–1926)، میزوهارا شواُشی (1892–1981)، یاماگوچی سئیسون (1892–1988)، سایتو سانكی (1900–1962)، هینو سوژو (1901-1956)، یاماگوچی سئیشی (1901–1994)، ناكامورا كوساتااُ (1901–1983)، اُنو رینكا (1904–1982)، كاتو شوسون (1905–1993)، فوروساوا تایهو (1913–2000)، سوزوكی ماساژو (1906–2003)، موری سومیو (1919–2010)
ژاپنون هایكو ادبی دؤورلرینین ان اؤنملی شاعرلری ساییلیرلار.
نئچه هایكو :
1) دانیشمادیلار
نه ائو ییه‌سی، نه قوناق
نه ایسه داود چیچك‌لری (ریوتا)
2) آی باتی‌یا اوزاناركن
دوغویا سوروشور
كؤلگه‌سی چیچك‌لرین (بوسون)
3) كوچه لامپاسی
هر گئجه یالقیز قالار
یالقیز و ایشیق‌لی! (تویكو)
4) قولچاقلارلا
نه اینجه داورانیر
سونسوز قادین (ران ستسو)
5) یئنی‌دن "دنگ، دنگ"
داغلارین معبدینین ناقوسو
یازین یاغیشی (كوبایاشی ایسا)
6) كیم اولدوغومو بیلمیرم
بیر پاییز آخشامینین آل گونشی
آدیمی اؤزویله آپاریب (ریچارد رایت)
7) باهار كؤچدو
قوشلار آغلادی
بونلار بالیغین گؤزونده كی یاشلار
قایناقلار:
1) Haiku Nedir - Haiku Örnekleri - Haiku Şiirleri Smiljka Gagic
2) Michael Dylan Welch’in Haiku Üzerindeki Düşünceleri Çeviri: Burcu Erdoğan 2004
3) Vikipedi, özgür ansiklopedi
4) هایكو از آغاز تا امروز/برگردان احمد شاملو- ع پاشایی/نشر چشمه/۱۳۸۴
5) صد هایكوی مشهور/دانیل سی بیوكانن/برگردان ع.پاشایی/۱۳۶۹
6) هایكو، شعر ژاپنی / ترجمه ع.پاشایی و نسترن پاشایی/ نشر نظر/ 1390
7) هایكوهای پاییزی ژاپن، با موضوع "گل داوودی" / مسیح طالبیان
8) هایكو/ قدرت الله ذاكری
4باخيش