Welcome in BULAQ
Bulaq_derneyi@
باغلانتي‌لار
اثرلر
| رديف | يازار | اثر |
|---|---|---|
تبليغ‌لر
فارسجادان چئویرن: حسین واحدی
نه زامان شخصیت‌لرین حیكایه‌ده دانیشمالاری گركلی‌دیر؟ نه دئسین‌لر؟ نه دئمه‌سینلر؟ نئجه دئسین‌لر؟ دانیشیق‌لا نئجه ائتمك اولار شخصیت‌لرین هوسین اوزه چیخاردیب همده تانیملاما[شخصیت پردازی] ایله، اوخوجو اونلا جانداشلیق[همدلی] حسی تاپسین؟ نئجه كاراكتئرلرین دانیشیق‌لاری بحران‌لا آسلانیشی حیكایه‌ده چوخالدا بیله‌ریك؟
نئجه دانیشیق‌لاری حیكایه، روایت و حادثه‌لری ایله بیرلشدیره بیله‌ریك؟
نئجه حیكایه‌ده یئرله زامان بیلگی‌لرینی دانیشیقلاردا آچیقلایا بیله‌ریك؟
بو چئشید[نوع] سؤال‌لارا، خانیم كمپتون چالیشیب “دانیشیق” [دییالوق] آدلی اؤز كیتابیندا اوخوجولار اوچون ایضاح گتیرسین. یازیچی‌نین باخیشی ایله حیكایه‌ده دانیشیق یازما، چوخ دا چتین ایش دئییل، آما بیز اونو چتینلشدیریریك. او بو كیتابدا چالیشیب دانیشمانی اوخوجویا چوخ راحت و طبیعی صورت‌ده آچیقلاسین، نفس چكمه‌یه تای.
دئمك بیز نفس چكنده فكر ائدیب سونرا نفس چكیریك‌می؟ بو ایش اوچون كاراكتئرلرین دری‌سینه كئچیب اونلارلا بیر اولماق لازیمدیر. یازیچی توصیه ائدیر، دانیشیق یازما سیزه راحات اولسون دئیه، بئله دوشونون، بو ایش سیزه بیرجور باش قاتمادیر.
بیر جانلی حیكایه‌نین شخصیت‌لری
خانیم كمپتون بئله اینانیر، حیكایه‌ده تام روایت یئرینه، دانیشیق گتیرمك، حیكایه‌نی چكیجی ائدیب، كاراكتئر ایسه جانلی گؤرونور.
یازیچی بونا گؤره بئله دئییر:
• حیكایه‌نین كاراكتئرلرینی اوخوجویا تانیتدیریب، همده اونون كئچمیشین، دویغولارین، دورومونو و هدفینی اوخوجویا گؤسترمك اولور.
• كاراكتئرلرین دانیشیق‌لاری ایله، حیكایه‌ده اولان احوال-روحیه اوخوجویا داشینیر[منتقل‌اولور]. تاپماجالی[معمالی] یوخسا قورخمالی حیكایه، اوخوجونو قورخودوب، رومانتیك حیكایه ایسه اونو عاشیق ائدیر.
• شخصیت‌لرین دانیشیغی، حیكایه‌ده آسیلی[وابسته] اولماق ایله گرگینلیگی[تنشی] اؤنه آپاریر. هانسی دانیشیق‌دا، آسیلما، گرگینلیك یوخدور و نیگرانچیلیق یاراتماییب، هئچ زادی تهلوكه‌یه سالماییر، دئمك گه‌و‌ه‌زه‌لیك‌دیر [ورّاجی].
• دانیشیق، حیكایه‌نین یئیینلیگین[سرعت‌ین] چوخالدیر.
• حیكایه‌نین یئر، زامان آرخا پلان [پس زمینه] لا بیلگی‌لرینی دانیشما ایله اوخوجویا وئرمك اولار.
• حیكایه‌نین یئتیردیگی آنلامی، گاهدان روایت‌دن یاخشی دانیشما ایله اوخوجویا یئتیرمك اولار.
سینیرلندیرن[عصبی ائدن] آداملار
حیكایه، لال كاراكتئرلرله اوخوجونون عصب‌ین كورلاییر، باشقا یاندان ایسه یازیچی‌نین آماجین بیلمز. چوخ دانیشما گتیرن حیكایه‌لر ایسه اوخوجونو یورار.
كمپتون دئییر، یازیچی‌لارین چوخو، قورخور كاراكتئرلری دانیشسا، هم اونلارین، همده یازیچی‌نین آبیری گئدیب، آخماق و یونگول گؤرونسونلر. آما بو قورخو روحسال[روانی] سیخینتی‌لاری گتیرمك‌له بیزی فلج ائدیب، دانیشمالاری دوزگون یازماغیمیزا مانع اولور. بو دورومدا، قورخو بیزه حاكیم اولوب، قورخودان گلن سؤزلردن فایدالانیریق.
دانیشمادا گلن قورخولاردان بونلاری دئمك اولار:
• حیكایه‌مین كاراكتئری دانیشیرسا، اوخوجو منی باشا دوشمه‌ییب، كاراكتئری آخماق حساب ائده.
• كاراكتئرلرین بوتون سؤزلری بیر- بیرینه اوخشایا.
• كاراكتئرلرین دانیشماسی، حیكایه‌نی اؤنه آپارماییب، روحسوز و داریخمالی ائده.
• دانیشمالار، رسمن قوندارما گؤرونوب، من، كاراكتئرلرین آغزینا سؤز قویورام، دوشونوله.
• كاراكتئرلریم دانیشدیقدا حیكایه‌نین دانیشما صحنهسینین كنترلو الیمدن چیخا.
• دانیشمالارین آراسیندا، یئته‌رینجه روایت‌دن استفاده ائده بیلمه‌دیگیم اوچون، اوخوجو دانیشمالارین آردینی[داوامین] توتمایا.
• دانیشمالارین آراسیندا، روایت‌دن حددن آرتیق استفاده ائدم و دانیشمانین سورعتی آزالا.
كمپتون دئییر:
سیزین قورخونوز یئرسیزدیر. سیزین كاراكتئرلرینیزین آخماق گؤرونوب- گؤرونمه‌مه‌سی تام بیر ذهنی مسئله‌دیر. اونلار گاهدان بیر آخماق كیمی دانیشیب، گاهدان ایسه یاخشی سؤزلر دئییرلر. دوغرو حیات‌دا اولان اینسانلارا تای. آما كاراكتئرلری آخماق بیلیرسینیزسه، كاراكتئرلرینیزی دَییشین. ایسته‌ییرسینیزسه كاراكتئرلرینیز بیر- بیرینه اوخشار دانیشماسین‌لار، اوندا هر بیرینین حیات، ایش و پئشه‌سی فرقلی اولماسیندان آرخایین اولون.
اؤیكونو سیزین دانیشمالارینیزین اؤنه آپاریب اوخوجونو یورماسین دئیه، كاراكتئرینیزین هارا گئدیب و هانسی یول ایله گئتمه‌سینی دقیق بیلین. بو یول ایله كاراكتئر حیكایه یولوندان آزان سؤزلر دانیشسا، اونو سیله بیله‌رسینیز.
زور ایله دانیشماق یازساق، او دانیشما قوندارما گؤرونه‌جك. كاراكتئرلری راحات بیراخماق یئرینه، اونلاری اؤز كنترلوموزا آلمایاق. یعنی ائله اولماسین هر زامان بیزه لازیم اولدو دانیشسین‌لار.
حیكایه‌نین ایلك نوسخه‌سینی یازاندا، اونو كنترل ائتمه‌یه گرك یوخدور، اجازه وئرین هرنه الینیزدن چیخسین. دانیشمانین یاخشی‌لیغی، كاراكتئردن سیزله اوخوجونو تعجب‌لندیرن سؤزلری ائشیتمك‌دیر. اجازه وئرین كاركتئر هرنه سئویر دئسین، حتی دانیشما داعوایا چكسین. اوندا حیكایه‌نین چكیش-بكیشی چوخالار. یازیچی، دانیشما یازما اوچون، كاراكتئرلرین آغزینین قاباغین آلمامادان علاوه، بیرآن دا اونلاری الدن وئرمه‌یه‌جك.
حیكایه‌نین سورعتینی دوزنله‌ییب، یادا آزاتماق اوچون، بعضی صحنه‌لرده ساده‌جه، چیم[ناب] دانیشمالاردان استفاده ائتمه‌لی‌ییك، آرتیق روایت ایله حادثه‌سیز دانیشمالار. آما دانیشمالاری یاخشی باش تاپماق اوچون بعضی صحنه‌لرده چوخ روایت‌دن فایدا آپارمالی‌ییق.
دانیشمالارین اصلین آنلاماق اوچون بعضی صحنه‌لرده ایسه حادثه‌یه احتیاج واردیر. گاهدان، دانیشمالار اوزانماییب، یوروجو اولماسین‌لار دئیه حادثه لازیمدیر.
هرحال‌دا گئرچك دانیشمالارا تای، حیكایه‌ده‌كی دانیشمالاردا، همن ایشی گؤرورلر. بیز دانیشیریق، دوشونوروك همده چالیشیریق و بوتون بو ایشلر بیلمزدن ائدیلیر.
چوخ سس- كویلو حیكایه‌لر
هر یازیچی‌نین اؤزل بیر سسی اولان كیمی، هر حیكایه‌نین‌ده اؤزل بیر سسی واردیر. بو ندن‌له، بوتون حیكایه‌لر اوچ قولا بؤلونور:
۱٫ حیكایه‌نین بللی اولان قالیبلریندن بیرینده یئر توتان حیكایه‌لر. فانتزی، بیلیمسل، قورخمالی، معمالی، حادثه‌لی، ماجرالی، چوخ آسلانیش‌لی [پر تعلیق]، پلیس‌لی، نفس آلان، رومانتیك حیكایه‌لری ایله، یئنی یئتمه حیكایه‌لر.
۲٫ نئچه قالیب‌ین بیتیمیندن تشكیل تاپان و یا عمومی حیكایه‌لر. بوتون مخاطب‌لره اولان معاصر حیكایه‌لر. بئله حیكایه‌لر، اوخوجونون اینانج دوزنی ایله آتیشمادا اولوب، حیات‌دان یئنی بیر گؤروش سونوب، ایشله‌دیجی [محركی] سؤال‌لار سوروشوب اوخوجونو فكره سالیر.
۳٫ ادبی حیكایه‌لر، اؤن‌ده اولان و تجربی حیكایه‌لر.
بو حیكایه‌لر، مختلف سبك‌لرین قاریشیغی و گئلئنك‌سل اولمایان[غیرسنتی] و نُوْن-آنلاشما[غیرقراردادی] فن‌لردن استفاده ائدیرلر. بئله حیكایه‌لرده، تاسار‌لار[طرح‌لر] ضعیف اولوب، تانیملاما [شخصیت پردازی] ایسه گوجلو اولار. خانیم كمپتون دئییر: هر حیكایه، اؤزو ایله اویغون اولان دانیشمایا احتیاجی وار. حیكایه‌نین فرقلی شكیل‌لری، مختلف كاراكتئرلره، گرگینلییه[تنش]، حیكایه سورعتینی، تئم‌لره[درون مایه] و مختلف دانیشمالارا احتیاجی واردیر.
چوخ حادثه‌لی و ماجرالی حیكایه‌لر، صحنه‌لرین هر تك-تكینده یئیین ریتم‌لی دانیشمالارا احتیاجی وار، و بودا حیكایه‌نی سورعتله اؤنه آپاریر. آنجاق ادبی حیكایه‌لرده، دانیشمالارین سورعتینی، بو نوع حیكایه‌لرین سورعتی ایله اویغون اولمالیدیر. بونا گؤره بوتون ائلئمئنت‌لرین[عنصرلارین] سورعتی آزاد اولاجاق‌دیر.
كمپتون، هر حیكایه‌نین هانسی دانیشمالارا احتیاجی واردیر دئیه، بوتون حیكایه‌لری یئددی قولا بؤلوب، دئییر:
“حیكایه‌لرین مختلف نمونه‌لرینی یئددی قولا بؤلموشم، بودا كؤمك ائده‌جك اوخوجو بیزیم حیكایه‌لردن، خصوصا كاراكتئرلره یازدیغیمیز دانیشمالاردان گؤزله‌نیلن قاوراییشی[دركی] گؤتورسون”. بو یئددی قول بونلاردان عبارت‌دیر: ۱- “سئحرلى[جادویی]، ۲- گیزلی‌لی[رمزی]، ۳- تانیملاییجی[توصیفی]، ۴- یانیلسامالی[وهم‌آمیز]، ۵- نفس‌كسن، ۶- هوسلندیریجی[ترغیب كننده]، ۷- دؤگوشكن [بی پروا]“.
میثال اوچون، “اولدوزلار ساواشی” ایله “اؤز یوردونون عجاییب سئحربازی” كیمی سئحرلی حیكایه‌لره، دانیشما یازماق، “ناتور آرانی[دشت‌ی]“، “سالینجئر” كیمی، عمومی حیكایه‌لرین دانیشما یازماغی ایله فرق ائدیر. فانتئزی، بیلیمسل و رومانتیك‌لی حیكایه‌لره، گوونلی[فاخر] و مجازی سئحرلی[استعاری جادویی] دانیشمالاردان استفاده ائتمك اولار، آنجاق بئله دانیشمالاری، ادبی حیكایه‌لرده ایشلتمك اولماز.
گیزلی[رمزی] دانیشمالاردان، چوخلو ادبی و دینی حیكایه‌لرده استفاده اولونور، بو یازیلار چوخ‌سایلی آنلام‌لار ایله فرقلی یوروم‌لار ایسته‌ییر.
عمومی، ادبی و تاریخی حیكایه‌لرده تاریخچه‌نین آنلاتماسی، كئچمیش و حیكایه‌نی تانیملاما دانیشمانین بویونونا اولدوغو اوچون، تانیملاییجی دانیشمالار ایشله‌نیلیر. تانیملاییجی دانیشمانین آماجی، اوخوجونون احتیاجی اوچون اونا بیلگی وئرمك‌دیر. بو ایش له اوخوجو كاراكتئرلری دوزگون آنلاییر.
قورخولی و معمالی حیكایه‌لرین یازارینین آماجی، اوخوجونو قورخوتماق‌دیر. بونون اوچون، قورخو گتیرن دانیشمالاردان چوخ استفاده اولار.
یانیلسامالی[وهم‌لی/گؤز‌آلدادیجی] دانیشمالاردا، حیكایه‌نین كاراكتئرینین رولو اوخوجونو آسیلی‌لیق، واهیمه و قارانلیق‌دا ساخلاماقدیر.
نفس‌كسن حیكایه‌لرده، دانیشما گتیرمه‌نین آماجی، اوخوجونو هیجان دوروموندا ساخلاماقدیر. بئله‌لیكله صوبحه‌دك حیكایه‌نین صحیفه‌لرینی واراقلایاجاقدیر. بو ندن له بو حیكایه‌لر، آسیلی‌لیق ایله دولودور. بو تیپ دانیشمالاری مایكل كرایتون‌ون “ژوراسیك پاركی” رومانیندا، گؤرمك اولار. نفس‌كسن حیكایه‌لرین دانیشمالاریندا، تانیملاما[توصیف] دانیشمادان سیلینیر. یئرینه چیم[ناب] دانیشمالاردان استفاده اولوب، اونا حادثه‌نی آرتیرماق‌لا، حیكایه‌نین سورعتی چوخالیر.
عمومی و ادبی حیكایه‌لرده گؤردویوموز كیمی هوسلندیریجی حیكایه‌لر، ایسته‌ییرلر مخاطبی بیر ائورن‌سل[جهان شمول] ساوی[پیامی] قبول ائتمه‌یه هوسلندیرسینلر. بئله حیكایه‌لر تاسار مركزلی[طرح محور] یئرینه، كاراكتئر مركزلی اولارلار. اونلار اوخوجولارین باخیشینی قول آتماغا چاغیریب، اونلارین دوشونجه دوزونتو[نظام فكری] ایله باخیش‌لاریندا دییشیك‌لیك‌لر یارادیرلار. بو چئشیت حیكایه‌لری “هارپلی”نین “تقلیدچی تویوغو اؤلدورمك” اثرینده گؤرمك اولور. بو یازیچی، آمئریكالی‌لارین دوشونجه‌سینین ترسینه بئله گؤسته‌ریر، قارا دریلی‌لر همیشه سوچلو دئییل‌لر.
دؤگوشكن[بی پروا] حیكایه‌لرده ایسه هوْزو[دؤگوشكن/دلی] دانیشمالاردان استفاده اولونور، هرنه اوركلرینده اولانی دئسین، گنج‌لرین دانیشمالارینا تای.
دوزسوز دانیشمالار
یازیچی‌نین اینانجینا گؤره، دانیشما، حیكایه‌نی اؤنه آپارمالی‌دیر. او بو بؤلوم‌ده بیر دوزسوز دانیشما گتیریب‌دیر. بیر ار-آروادین سحر یئمه‌یی باشیندا دانیشمالاری. او دئییر: بو دانیشمانی كیلاس باشیندا گتیریب، اؤیرنجی‌لردن سوروشدوم: نئجه، بئله دانیشمالاری جدی ائتمك اولار؟ اؤیرنجی‌لرین جاوابی بو ایدی: “گؤی‌دن بیر اوزای گمی‌سینین[سفینه فضایی‌نین] گلمه‌سی ایله ، كیشی، آروادا دئیه‌جك، من باشقا بیر قادینا علاقه تاپمیشام. كیشی آرواددان، یا دا آرواد كیشی‌دن ایراد توتوب، بوشانماق تكلیفی وئره‌جك‌دیر و …”.
سونرا خانیم كمپتون دئییر: “اؤیرنجی‌لرده آنلادیلار بو دانیشیق‌دا اسگیكلیك وار. دانیشمالارین تئم و حیكایه تاساری[طرحی] ایله ایلگیسی اولماییرسا، حیكایه‌نی اؤنه آپاردیغی اوچون، گرگینلیكله آسیلی‌لیق اوندا اولماسا موفته‌ده دیه‌ری یوخدور. »
سونوجسوز سؤزلر
حیكایه‌نی اؤنه آپارا بیلمه‌ین دانیشمالار، ساكن‌دیر و اوخوجونو یورار. آنجاق نئجه دانیشمالار حیكایه‌نی اؤنه آپارار؟
اونون باخیشی ایله بو اؤزللیك‌لری اولان دانیشمالار‌دیر:
• چاتیشمالاردان[تنش] كاراكتئرلره، یئنی بیلگیلر وئره.
• حیكایه كاراكتئرینین یولو اوستونه، یئنی مانع‌لر یاراتمالی دیر.
• حیكایه‌نین تئمینی گئنیشلندیرمك اوچون، صحنه كاراكتئرلرینین آراسیندا، گؤستریشلی ایلیشگیلر قویمالی دیر.
• بو صحنه ایله حیكایه‌نین آماجینی خاطیرلادان بیر بحث یاراتسین.
• كاراكتئرلر اوچون، آسیلی‌لیغی چوخالدیب، حیكایه‌نین دورومونون تعجیلی اولماسی اوچون، حیكایه‌نین سورعت، جوشقو ایله دویغوسونو چوخالتسین.
اولای ایله آنلاتی
اؤیكو، یالنیز دانیشما دئییل. هر بیر حیكایه‌نین اوچ شئیه احتیاجی وار:
۱- سؤیلنتی[روایت]،
۲- اولاى[حادثه]
۳- و دانیشما.
كمپتونون باخیشینا گؤره تانیملاما، سؤیتلنتی‌نین او بیری بیچیمى‌دیر. او دئییر: “دانیشما، كاراكتئرلرله حیكایه‌نی كاغیذ صحیفه‌سی اوزه‌رینده جانلاندیریر. حادثه، حیكایه‌ده گئدیش یارادیب، سؤییلنتی‌ایسه اؤیكو‌یه د‌رینلیك و ایچه‌ریك[محتوا/مضمون] وئریر”.
حیكایه یازما، بونلاری قاتیشدیرماق آنلامیندا‌دیر، و بونلاری قاتیشدیرماق‌لا حیكایه‌نین سورعتینی آزالدیب، چوخالتماق اولار.
ممكون‌دور، حیكایه فقط، دانیشما اولا، یادا یالنیز سؤیلنتی، و یا فقط حادثه اولوب، چوخدا یاخشی بیر ایش چیخسین، یوروجودا اولماسین، آمما بو دوروم‌لار آیریجالیقلی‌دیرلار[مستثنی‌دیرلار].
نئجه واختیندا، دانیشما آراسیندا، روایت و یا حادثه گتیرمه‌یی( ایكی-ایكی تركیبی له یادا هر اوچو) و نه زمان دانیشما آخینینی كسمه‌مه‌یی، اؤیرنمك گركلی‌دیر.
بو اوچ عنصردان فایدالانماق، گئرچك حیات‌دان یامسیلاماق‌دیر. میثال اوچون، بیر زاماندا ایش گؤره‌سینیز (حادثه)، دوشونه‌سیز (روایت) و دانیشاسینیز (دانیشما).
كاراكتئرلر دانیشما واختی حركت‌له فكر ائتمه‌سه‌لر، تئلویزیون وئرلیش‌لرینه چؤنرلر “بیر-بیرلری ایله دانیشان باش‌لار” و حیكایه، تك بُوْیوتلو[بعدی] اولار.
بعضا فقط بو عنصرلارین یالنیز بیریندن صحنه‌ده استفاده ائتمه‌یی، اؤیرنمك گركلی‌دیر، میثال اوچون، بیر تیكینتی یانغینیندا، كاراكتئرلر دایانیب بیر-بیرلری ایله دانیشمازلار، حركت ائدرلر.
اوچ عنصر و یعنی حادثه، روایتله دانیشمانی، تركیب یادا تجزیه ائتمك ایسته‌دیگیمیز زامان، حیكایه‌نین سورعتینین اؤلچوسو ان اؤنملی عنصردور.
حیكایه‌ده دئنگه[تعادل] یاراتماق اوچون، هرزامان هر صحنه‌نین هدفینی بیلمك‌له، هانسی عنصردن فایدالانا بیله‌جه‌ییمیز راحات اولار.
كاراكتئرلری نئجه آچیقلایا بیله‌ریك؟ نئجه كاراكتئرلرین اؤز دیلی ایله، كاراكتئرلرله ماراق‌لارین اوخوجویا آچیقلاماق اولار؟ حیكایه یازان، هر دفعه، كاراكتئرین هر صحنه‌ده ایسته‌یینی و نه‌یین دالیسیجا اولماسینی بیلمه‌لی‌دیر. كاراكتئرین هوسیندن، داورانیش لا ایشلریندن، یادا دوشونجه‌سی ایله سؤزلریندن بللی اولار.
كمپتون سونرا، بوتون فردلرین كاراكتئرلرینه، دوققوز اساس تیپ تانیتدیریب، توصیف ائدیب، هر تیپین كاراكتئرینی بیرجور دانیشماسینا اینانیر.
• بیرینجی تیپ: باریشدیران[مصلح]. باریشدیران آداملار، همیشه ایسته‌ییرلر دوز یاشاییب، چئوره‌لرینده‌كی‌لره‌ده بونو اؤیره‌تسینلر. اونلار چالیشیرلار اطراف‌لارینداكی دونیانی دوز ائتسین‌لر.
• ایكینجی تیپ: كاراكتئر وئریجی و باغیشلایان. بونلار هامینین گؤزونده سئویلن و فایدالی گؤرونمك ایسته‌ییرلر. یعنی هامی اونلاری هم سئوسین همده فایدالی اینسان گؤرسون.
• اوچونجو تیپ: همیشه چالیشقان و باشاری دالیسیجادیرلار.
• دؤردونجو تیپ: صنعتچی. صنعتچی آداملار حس‌لرینی بیر داها تجربه ائدیب، اونلاری جانلاندیرماغا احتیاج‌لاری وار. اونلار ایسته‌ییرلر هامی اونلاری آنلاسینلار. اونلار ایسته‌ییرلر نورمال اولسونلار.
• بئشینجی تیپ: باخمان[گؤروجو/ناظر]. هر نه‌یی بیلمك ایسته‌ییرلر، آما ایچار[درونگرا]دیرلار. چوخو مشاهده ائده‌رلر، اونلاردان بیرزاد سوروشمایین، دانیشمازلار.
• آلتینجی تیپ: قوشقوجو[شكّاك]. بئله آداملارین گؤونلیگه احتیاج‌لاری واردیر. قوشقوجو ایله قورخاق آداملار، قورخوب، گؤونلیك آرخاسیجا اولارلار.
• • یئتدینجی تیپ: ماجراچی. بئله آداملار خوشلوق ایله لذت دالیجا اولارلار. دونیا ایشلرینده اشتراك ائتمه‌یی سئویب، كدر ایله آجی‌دان اوزاق گزرلر.
• • سككیزینجی تیپ: اؤنجو. بئله آداملار اؤز آیاقلاری اوسته دورماغی سئویب، آیریلارینا باغلی‌لیقدان آجیقلانارلار. باشقالارینی قوروماق و عدالت اوچون مبارزه ائتمه‌یین دالیسیجا اولارلار.
• • دوققوزونجو تیپ: باریش ایله آرینلیق سئور. باریش ایله دینجلیك دالیجا اولوب، باشقالاری ایله بیرلشمكدن خوشلانارلار، اونلار مناقشه‌دن اوزاق گزرلر.
كمپتون، كیتابیندا هر قروپ اوچون، نشر اولونموش رومان‌لاردان كاراكتئرلر گتیریب، دانیشمالارین گؤستریر. دؤنه‌مین سونوندا دئییر: ممكن دور بعضی كاراكتئرلر بیر زاماندا مختلف تیپ لردن تشكیل تاپسین. آنجاق اونون باخیشی ایله بو سیرامالارین اؤنه‌می بیر قاتلین كاراكتئرینین، صلح و صفا طلبین كاراكتئری ایله فرقلی اولماسی دیر. فقط یالان دییالوقلاردا شرایط فرق ائدیر.
سورعتلی حیكایه‌لر
هر بیر حیكایه اؤزل بیر سؤرعت ایسته‌ییر. میثال اوچون، او دانیشدیغیمیز اوچ چئشید حیكایه‌دن، عمومی و ادبی حیكایه‌لر، اؤزل فوروم‌دا اولان حیكایه‌لر، یعنی پلیسی حیكایه، ماجرالی، بیلیمسل و… ایله توتوشدورمادا و یا كاراكتئر مركزلی حیكایه‌لر نورمال دورومدا اولای مركزلی حیكایه‌لردن داها یاواش‌دیرلار.
سیز بیلگی اوزو ایله حیكایه‌نیزین سورعتینی بللی ائدندن سونرا، حیكایه‌نیزین سورعتینی دانیشما ایله نئجه كنترل‌لا تنظیم ائتمه‌یی اؤیرنمه‌لی‌سینیز. دانیشما، حیكایه‌نین سورعتینی چوخالدار، اوزللیك‌له صحنه‌ده تك یا نئچه كاراكتئری اولان زامان، حس‌لر ایله باخیشلاری آچیب، یادا آراج [وسیله/ابزار] ائدیرلر، بعضن ایسه، صحنه كاراكتئرلرین حس‌لری‌له دولغون اولان زامان، بودا كاراكتئرلرین ایش گوندم‌لری ایله آماج‌لاری بیر- بیری‌له ترسلیك تاپسین.
ترسینه كاراكتئرلرین دانیشمالاری گرگینلیك ایله آتیشما اولمادان اوزونا چكنده حیكایه یاواشلانیب یوروجو اولار. البته آرابیر حیكایه‌نین سورعتی داها چوخ اولوب، كاراكتئرلر ایسه بیر باشا دانیشاندا، اوخوجو نفس‌ین یئنیله‌یه بیلمه‌ییر. بو اوزدن حیكایه‌چی تووونو چوخالتمانین یانیندا آراسیرا بالاجا ترمز توتماق ایله سورعت توتان‌لارا‌دا احتیاجی وار.
دانیشمالارین سورعتینی آزالتماق اوچون، منیم اؤنه‌ریمجه حیكایه‌چی‌لر، دانیشمالارین آراسیندا آراسیرا سؤیلنتی، تانیملاما و حیكایه‌دن بیلگیلر وئریب، یادا زیققانا-زیققانا دانیشان آدامی صحنه‌یه گتیرسینلر! صحنه و یا حیكایه‌نین سورعتینی آلماغین باشقا یولو، كاراكتئرلرین منطقلی دانیشمالارینی گتیرمك‌دیر. بو دانیشمالاردا حیكایه‌نین دوروموندان اولای ایله دویغولاردان خبر یوخدور.
دانیشمالارین سورعتینی مناسب اولماسینی نئجه بیلمك اولار؟ معمولا حیكایه‌نی باشا یئتیر‌مه‌یینجه بو مؤوضوعنو بیلمك اولماز. فقط حیكایه‌نی تكرار اوخویاندا، بیر یاخشی سوروجویه تای بیلمك اولار هارانین سورعتی آز یوخسا چوخدور.
صحنه‌نین اوره‌یی هارادیر؟
چاتیشما، آسیلی‌لیق ایله آتیشما، دانیشمالارین صحنهسینین اوره یینده اولمالیدیر. بو اوچ ائلئمئنت ایله حادثه سیز هر بیر دانیشما تك بویوتلو، یوروجو و بیردورولو[یكنواخت] اولار.
حیكایه‌نین هامیسی آتیشما ایله چكیش-بكیش‌دیر، دانیشمالار ایسه بو آتیشمالاری دئییر. آتیشما اولمادان، بیر حیكایه‌ده یوخدور.
كاراكتئرلر، اؤزلری چئوره و یا باشقا كاراكتئرلر ذهنی، شفاهی و فیزیكی اولان آتیشمانی، دانیشمالاردا گتیرنده، دانیشمالار گوجلو اولار.
كاراكتئرلر، اؤز آرالاریندا دوشونمه‌لى اویونلار ائده بیلرلر. ذهن‌لرینده نیفرتلی و جان‌سیخان فكرلر اولا بیلرر (ذهنی آتیشما)، بیر-بیرینه پیس-پیس یامانلار دئیه بیلرلر (شفاهی یا كلامی آتیشما)، یادا فیزیك‌سل آتیشمالاری اولسون. آتیشما قالخاندا ، ممكندور هر اوچ تور[نوع] آتیشما، بیر صحنه‌ده آرایا گلسین‌لر.
حیكایه‌ده، آتیشمالارین قیزیشماسی و یا سارسیلماسی اوچون بعضی یوللار واردیر. دانیشانلاردا چاتیشمانی آزالتماق اوچون، سوسمادان استفاده ائتمك اولار. كاراكتئرلر دانیشمانین اورتاسیندا ساكیت اولوب، هر نه‌یی سال-چیخ ائدیرلر. دانیشمادا چاتیشمانی چوخالتماق اوچون دیسكینتی یاراتماق‌اولار. كاراكتئر نیگران، عصب‌لی، هیجانلی، دیسكینیشلی و قورخموش اولاندا داها چوخ آسیلی‌لیق[تعلیق] یارانار.
گوزیاشلاری ایله گولومسه‌مه‌لر
حیكایه‌ده دویغوسال صحنه‌لری یاراتماق اوچون، دانیشمادان استفاده ائدنده بعضی نكته‌لری گؤزه آلماق لازیمدیر. حیكایه‌چی‌لر اونودولماز بیر كاراكتئرلری یاراتماغی سئویرلر. بو هدفه چاتماق اوچون داها دویغوساللی دانیشمالار یازمالی‌ییق.
البته مهم دئییل بو حس غم، شادلیق، آجیق و یا باشقا بیر شئی اولسون. كاراكتئرلر دویغونو بیلیندیرمه‌لی‌دیرلر. رومانتیك‌له سولو دانیشیق‌لار، كاراكتئرلرین آغلاماسی، آبارتما( اغراق آمیز) عصب‌لنمه‌لر و یا تیكه آتمالاری دئمیرم. دئمك، كاراكتئرلر كیبریت چؤپو اولمامالیدیرلار، باشقالارین دانیشمالاری‌لا اولای‌لارین اؤنونده، اویغون تپكی گؤسترمه‌لی‌دیرلر. بو اوزدن حیكایه‌ده اولان هر بیر دانیشمادا بیرجور دویغو اولمالیدیر. ساده‌جه دویغونون چئشیدینی بللی ائتمه‌لی‌سینیز. كاراكتئرلر بعضی جمله‌لری ایشلتمه‌لی‌دیرلر، میثال اوچون “سندن زهله‌م گئدیر!”، “داها دیری قالماق ایسته‌میرم…”، “قورخمورسان یئریندن ترپن…” و… پاخیللیق، پوزونتو، اومودسوزلوك كیمی، یالان دویغولاریمیز اولسادا، آجیق حسی، غم، شادلیق و قورخو، باش حس‌لریمیزدیرلر.
كمپتون، بعضی اؤیكولرین دانیشمالاریندان نمونه‌لر گتیره‌رك، گؤستریر حیكایه‌لرده نئجه دانیشمالارین كؤمه‌گی ایله كاراكتئرلرین درین حس‌لرینی گؤسترمك اولار، سونرا یازیر: “اولا بیلر غم حسی‌نی دانیشما صحنه‌لرینده گؤسترمك او بیری حیس‌لرین هامی‌سیندان چتین اولسون، بو اوزدن‌ده یازیچی اؤزو بیلمه‌دن سوجاق[آبكی] حس‌لرده باتسین. قایغیداشلیغی، جانداشلیقی نورمال دورومدا گؤسترمك اولماز، بونا گؤره، گؤسترمك اوچون -ائشیك اوزونو گؤسترمك- بیر یول تاپماق لازیمدیر و بودا چتین ایش‌دیر.
كیمسل[فردی] اؤزللیك‌لرین یانسیماسی[بازتاب]
دانیشما، هر كاراكتئرین اؤزللیك‌لرینین یانسیماسی‌دیر. هر كیمسه بیرجور دانیشیر. دیلی توتولان بیر آداما تای، یئیین دانیشان بیرینه تای، دانیشینجا آدامی جانا گتیرن بیر آدام كیمی، لهجه ایله دانیشان بیری كیمی، یادا كلمه-كلمه دانیشیر، یا بیری تعارف‌له دانیشیر، بیری ایسه هجوم ائدنه تای دانیشیر و… حیكایه‌چی دانیشما یازاندا كاراكتئرلرین بو اؤزللیك‌لرینه دقت وئرمه‌لی‌دیر.
خانیم كمپتونون قبول ائتدیگینه گؤره‌ده اینسانلارین بعضی اؤزللیك‌لرینی كلمه‌لرله گتیرمك اولماز و كیتابدا تقریبا، هئچ گؤسترمك اولماز. بم و زیل سسی اولانلارا تای. باشقا طرف‌دن ایسه دئییر، كاراكتئرین دانیشمالارینین خاص فورمونو آشیری ایشلتمك‌ده دوز ایش دئییل، بو ایش اوخوجونون عصبی اوسته یول گئتمك دئمك‌دیر. میثال اوچون، تئز-تئز بیر لهجه ایله دانیشان آدامین دانیشماسینی گتیرمك. بلكه گاهدان و بیر-ایكی نمونه یئترلی‌دیر.
دیل‌بیلگیسینی بیر‌به‌بیر قوروماق
خانیم كمپتون، حیكایه‌لرین دانیشما واختی كئچن یانلیشلیق‌لاری‌دا یازیر. او جمله‌دن، آداملارین آدینی دانیشما واختی تئكرار ائتمك، قیدلر، صفت‌لر و باشقا قوشولمالاری[ملحقات] دانیشمادان قاباق، بو دانیشمادان سونرا گلن دانیشمانین بیر- بیری له ایلگیسی اولماسی، كئچمیش صحنه‌لرین بللی اولان بیلگی‌لرینی تئكرارلاماق، دانیشمانی چیخیش چئویرمك، قرامئری قوروماق و دانیشمالاردا تانیملامالاردا و حادثه‌لرده بیلگی‌لری تئكرارلاماق.
دانیشمادا ریتم
بو بؤلوم‌ده دانیشیق یازمادا اولان سون گؤزه‌له‌مه‌لر[ملاحظه‌لر]، یعنی قرامئرله نقطه قویما آرایا گلیر. دانیشمادا لازیم اولان ریتمه چاتماق اوچون دوز نقطه قویماق، گركلی‌دیر. هردن، بیر ویرگول، مناسب بیر یئرده اوتورمایاندا، بیر جمله‌نی و یا صحنه‌نی قاتیشدیریر.
خانیم كمپتون، میثال گتیرمك‌له، قوشا‌دیرناق، اوچ نقطه، نقطه و ایكی نقطه و حتی سوال‌لا تعجب علامت‌لریندن دوز استفاده ائتمه یولونو آچیقلاییر. آنجاق، او، حیكایه‌ده نقطه-ویرگولون(؛)، ایشلتمه‌سی‌نه قارشی‌دیر. اونون ایناندیغینا گؤره داها پیس، هیجان یاراتماق اوچون تعجب (!) علامتینی ایشلتمك‌دیر. او دئییر: اجازه وئرین كاراكتئرلرین سؤزونون اؤزو هیجان یاراتسین. باشقا سؤز پاراقراف باغلامادیر. دانیشمادا پاراقراف باغلاماق اوچون ساده‌جه بیر گوجلو قایدا واریمیزدیر، اودا، دانیشمادا، كاراكتئرلرین هرنه‌یی، هر سؤزو آیری-آیری پاراقراف‌دا گلمه‌سی‌دیر.
ایری[əyri] حرف‌لردن‌ده هر آراجا تای، اثر قویوب، ایشه گلمه‌سی اوچون چكینیش[امساك] ایله استفاده ائدین. دانیشمالاردا ایری حرف‌لردن، هردن، بیر زادی وورغولاماق اوچون و هردن ایسه بیر متنین اورتاسیندا گلنده، دانیشمانین آراسیندا كاراكتئرین فیكیرلرینی آچیقلامادیر.
ایكس[فلانكس] دئدی، ایقرئق[بئهمانكس] دئدی، داییمن دانیشمادان قاباق گلمه‌لری لازیم‌دیرمی؟
یالنیز بیر دفعه بو ایش اولسا یئتر. بونا گؤره اوخوجو دانیشانین كیم اولدوغونو بیلندن سونرا لازیم دئییل دئیك كیم دانیشیر. فعل‌لر، قیدلر و صفت‌لری‌ده اویغون اولمایان یئرده ایشله‌دنده بئله‌دیر.
میثال اوچون، دانیشانین عصب‌له‌نمه‌سی دانیشیغیندان بللی اولدوغو زمان لازیم دئییل دئیك “عصب‌له دئدی”؟
طنز دانیشمالارین یازماغی‌نی باجارمیرسینیزسا، اؤزونوو زورا سالیب مزه‌لی یازمایین، بلكه چالیشین دقت‌ینیزی، كاراكتئرلرین جدی دانیشمالارینا وئره‌سینیز.
ایلنجه‌لی ایله بیلگی‌لندیریجی
كیتابین سون بؤلومونده، یازیچی دئییر، حیكایه كیتابلاریندا اولان دانیشمالارین چوخو، چوخلو اوخوجولارین حیاتین بو اوزدن-او اوزه چؤنه‌ریبدیر. چون همیشه ذهن‌لرینده قالیب‌دیر. حیكایه‌چی‌لره‌ده بو هدفین دالیسین توتمادان یاخشی بیر ایش اولا بیلمز. هر حالدا دانیشمالار اوخوجونون باشیندا قاتمالی دیر. بونون یانیندا اوخوجویا بیرزاد لاردا اؤیرتمه لی دیر. بو اؤیره تیم ده درین اولمالی دیر.
میثال اوچون “كن كیسی”نین، “یاكریم یوواسینین اوستونده اوچوش”، رومانینا ایشاره ائدرك دئییر: دانیشمالاری، اوندا درین تاثیر قویوبدور. باشقا بیر نكته ده، دانیشمالار اوخوجونو ماراقلاندیرمالی‌دیر، قویمایاق اوخوجو پاپاغانا[طوطی‌یه] تای اولان دانیشمالاری اوخوماقلا اسنه‌سین.
اوخوجونو سارسیتماق یوللاریندان بیری اونون اینانجلاری و سانمالاری لا تارتیشماقدیر. یازیچی كیتابین سونوندا گلن قوشونتودا[ضمیمه‌ده]، دانیشمالار اوچون اون‌بئش مهم نكته گتیره‌رك، یازیچی‌لاردان ایسته‌ییر رومان و حیكایه یازاندا، دانیشمالاریندا بو اون‌بئش نكته ایله اؤلچسونلر.
قایناق:
• ماهنامه “داستان”، شماره ۸ (اسفند ۱۳۹۱)، «داستان» فقط گفت و گو نیست، گلوریا كمپتون، ترجمه محسن سلیمانی
* تانیتیم:
آمئریكالی یازیچی “گلوریا كمپتون”، “بلوو كامیونیتی” فاكولته‌سینده حیكایه یازما معلیمی، سییاتئل‌ده، یازیچی‌لیق اؤیرتمه مركزلرینین مودورودور. اؤنجه‌لر، درگی باش یازاری، رئداكته‌چی و كیتاب یاپیمی مودورو ایدی. بو یازیچی‌دان نئچه رومان و نئچه حیكایه ایله ایلگیسی اولمایان كیتاب چاپ اولوبدور. ایندی ایسه “ریدئرز دایجئست” درگیسی‌نین بؤلوم یازمانی و ریدئرز دایجست سایتیندا یازیچی‌لیق اؤیرتمنی‌دیر.
5باخيش