خاطیره لرله بویانمیش بیر كند
«بَی كیشیلی»1 نین یام-یاشیل یوللارینی آستاجا دؤنوب "علی پنجهسی" و "ساری قایا" داغینین اتهیینده یئرلهشن "لَلـهلی" كندینه گئتمك قراریندایام. "لَلـهلی" یوخسا "ائلیاسآباد"2 اورمو شهرینین بئش كیلومئترلییینده یئرلهشن جنتمكان بیر كند، "گولمانخانا" یا یئرلی اهالی دئمیشكن "بره"3 یولون توتوب "پاكدیس" كارخاناسینین یانیندان آیریلان یولو لَلـهلی یه ساری آلیب گئدیرم.
گوللو ـ چیچكلی یئدی بوروق یولون اوتای ـ بوتاییندا اوزوم باغلاری هر نه دن آرتیق گؤز اوینادیر. یولون قیراغیندا صف چكن قلَمه آغاجلاری و سؤیودلر، گلیب ـ گئدن یولچولارین یولونا كؤلگه سالاراق، یئل اَسدیكجه قول ـ بوداقلارین اوینادیب دئیهسن یاللی گئدیرلر.
بو یول دوغروسو جنته گئدن بیر یول. «سنگر ـ بوراشان»4 بو كندلری بیر به بیر كئچیب لَلـهلینین قانالارینا یاخینلاشیرام. اوجا بویلو قوجا داغلار "علی پنجهسی"، "ساری قایا"، "قیزلار ممهسی"، "بیزوو داغی" و "دومدویو اَیری داغ" گؤزلریمین اؤنونده صف چكیب قوروجو قارتاللارا تای اورمویا باخیب بو قدیم شهری قورویورلار. طبیعتین رسام اَلی گؤزهللیكله بو داغلاری اورتایا قویوب.
زاغالاردا نه یاتیب قوشا-قوشا كهلیكلرین
هئرهلرده قوشلارین یووا سالیب، چوخ آرخایین
ماوی گؤیده قارتالین گؤز اوینادیر، اووچویا تای
قارتاللار اوتراغیدیر اوجا بویلو قایالارین «آیین شایین»
لَلـهلی اوزون كئچمیشی و بوتون گؤزهللیكلری ایله منیم اوچون خاطیرهلر گوزگوسودور. ایللر اؤنجه آراسیرا هفتهنین تعطیل گونلری و یای تعطیلاتینین یاری پایین دویا-دویا بو كندین قانالاریندا، "قوبو اوستو"5 گؤلونده و ... كئچیریب اَن شیرین خاطیرهلریمدن اولوب. هله ده وار "ملیكه" ننهمین كؤز اوسته پیشیردییی كوفته شوربالارین دادی داماغیمدان چیخماییب، یای فصلینین سون گونلری، قانا اوستو "سوواخ كولا"دا6 بوتون نَوهلرین باشینا ییغیب بؤیوك آغام پیشیردییی، دوشابین كؤپویوندن چینی چاناقلارا سوزوب اوشاقلارا پایلاییردی.
آما بو سفر دئیهسن گئج گلمیشم! خان ننهمین یئری بوش گؤرونور. داها او ترـتمیز جئجیم لرله، پالازلا دؤشَنمیش سوواخ كولادان خبر یوخ.
شهریار دئمیشكن:
ائولر قالیر، ائو صاحیبی یوخ اؤزو
اوجاقلارین آنجاق ایشیلدیر گؤزو
قانالاردان كند ایچینه ساری اوز توتوب گلیرم. كندین آغ ساققالاری اسكی مچید قارشینا دوزولموش آغاج كؤتوكلرین اوستونده اَیلهشیب، كئچمیش گونلردن دئییب ـ دانیشیرلار. "حجی بابا"7 یئنه جیلولوق دان دئییر، "سیمیتقو"لوقدان دانیشیر: - یاغی سیمیتقونون اوغرولاری، سرحد داغلاریندان یئنیب كندلرده اولان مال ـ داواری تالاییردیلار. ائله بو دیرناقسیز جیلولاری قودوردان دا كؤپك اوغلو سیمیتقو و قوهوم آقراباسی دیر. آللاه او گونلری آپارسین گتیرمهسین!
بو سفر بو سؤزلری كیتابلاردان یوخ، بلكه جانلی شاهیدلرین دیلیندن ائشیدیرم. ذهنیمده حجی بابانین سؤزلرین اوخودوغوم و گؤردویوم سندلر ایله توتوشدورورام. ایران خاریجه ایشلر ناظرلییینین سندلرینه اساس چاپ اولان «اورمیه در محاربه عالم سوز» آدلی كیتابین 77-جی صحیفهسینده لَلَـهلی «ائلیاس آباد» كندینین آلین یازیسینا گؤره اؤرنك اولاراق یازیلیب:
1336-جی قمری ایلین، جمادی الثانی آیینین 25 «1297 شمسی ایلین باهاری» شهرله بیرلیكده كندلرده ده تالان و سوی قیریم یئنیدن باشلادی، قالیب ـ قولان نئچه پارا تالانمامیش كندی ده بو گونلر تالادیلار. نئجه كی بو گونلر قره كولَك و ائلیاس آباد «لَلـه لی» كندلرین تالاییب، چوخلو آدام اؤلدوردولر.
حجی بابا گؤروب ائشیتدیكلرین نقل ائدیب، گؤزلرینی علی پنجهسینه تیكیر. بو داغدا اولان اوجاق كندلیلر اوچون قوتسال ساییلیر، سونرا باشین تاولاییب دئییر: جیلولار خان چوبانی دا بو داغین اتَهیینده اؤلدوردولر.
خان چوبان ایله "سارای"ین بیر آیری واریانتی دا جیلولوق زامانی بو كند ده باش وئریب. سانكی بو سفر سارای، خان چوبانین فراغیندا آغلاییب باشینا قارا باغلاییر. لَلـهلی كندینده اوز وئرن بو قارا سئودانی بؤیوك آغام "مشد امیرعلی"نین دیلیندن بیرایكی یول ائشیتمیشدیم. احمدعلی آدلی خان چوبان بؤیوك آغامین داییسی ایمیش. ائله بونا گؤره ده، سؤزو وئریرم صاحابینا:
ـ آغاجانا، هاراسیندان دئییم؟
ـ لاب بئله باشدان باشلا.
منیم اؤز یاشیم جیلولوغا چاتماز، آما "شیرین ننَم"8 رحملتیك اؤلن بیر گونه كیمی جیلولار الیله گولـلهلنمیش ایكی سوبای قارداشیندان دئییب آغلایاردی. احمدعلی داییم كندین خان چوبانی دیر، چوخ گؤزلده بالابان چالیب اوخویارمیش. شیرین ننَم دئیردی: بالابانینین سسینه، كند قیزلاری ییغیشیب قولاق آساردی. آما عمیسی قیزی سارای دان ساوای هئچ بیر كیمسهیه كؤنول وئرمهمیشدی، بیرـ بیریندن اؤترو اؤلوم ائلهییردیلر. حییف ایكیسی بیرـ بیرنه چاتمادیلار. ائله ننَمده بونو لاپ چوخ نیسگیل ائلهیَردی.
ننَهمین دئییشینه گؤره احمد علی داییم، آلتی ـ یئددی آی جیلولوق دان قاباق دا بیر یول مال ـ داوار تالانینا گلن ائلات كوردلرین الیله آز قالمیش دیر اؤلدورولسون، كندلیلر بیلهسینی قورتارمیشدی. كندین خان چوبانیدیر، داوار اوغرولاری! ائله بو علی پنجهسینین اَتهیینده اَل قولون باغلاییب ایستهییرمیشلر اؤلدورهلر.
خان چوبان هوشلو ـ باشلی چیخیب دئمیشدی: قوللاریمی آچین، بیر آغیز بالابان چالیب اوخویوم، سونرا اؤلدورسزده اؤلدوروبسوز. قوللارین آچدیقدا خان چوبان اوزون كنده ساری توتوب آواز ایله اوخوموشدور
عمیم قیزی بسدی گل
ایپ قولومو كسدی گل
سن سایان قویون قوزو
وئر ـ گدییی آشدی گل
سئوگیلیسی، احمدعلینین سسینی ائشیدیب آغلایا ـ آغلایا باغیرمیشدی: احمدعلی نین باشینا بیر اویون گلیب، یوخسا بو سؤزلری كنده ساری اوخویوب دئمزدی. كندن تئز بیر نئچه آتلی گئدیب خان چوبانین جانین قورتاریب یاغی لارین بورنون اووورلار. ائله او گوندن بئله یه داییمین بو سؤزلری سینهدن ـ سینهیه گزیب دیللره دوشور.
ایكینجی سفر آما بئناوانی جیلولار گولـلهلهدیلر. «شیرین ننَم» دئییردی باهارین ایكینجی آییندان اون بئش گئدن، جیلولار قارداشیمی آت اوسته گئدركن دالدان گولـلهلهییب اؤلدوردولر، او بیری سوبای داییم "محمدعلی" ده قارداشی "احمدعلی"نین اؤلوموندن بیر آز سونرا جانینا قیزیل یئل اَسیب اودا جاوان اؤلدو.
آغاجانی، عثمانلی عسگری گلیب بیزی جیلو اَلیندن قورتارماسایدی ایندی بو توپراقلاردا مسلمان آدی ـ ایزی قالمامیشدی. عثمانلی اوردوسو جیلولارین دالیسیجا كندلری بیر به بیر سوروب لَلـهلییه چاتدیقدا، شیرین ننَم رحمتلیك سئوینجیندن آغلایاراق، اؤزونو عسگرلرین آیاغی آلتینا آتمیشدی. عثمانلی پاشاسی كندلیلردن سوروشموشدور: بو باجیم ندن بئله نیسگیللی آغلاییر؟ دئمیشدیلر: سوبای قارداشینی جیلولار اؤلدوروب. او بیری قارداشی دا ائله جاوان اولاراق دیغلاییب.
بئله ها، داها نه دئییم كی!؟
دئیهسن قوجا كیشینی چوخ یوردوم. چوخ ساغ اول آغا، آغزین وار اولسون.
بو اولایلار چاغداش تاریخیمزده اوز وئرسه ده تاسوفله هامیسی اؤرت ـ باسدیر اولوب. اورمونون، "سالماس"شهرینی قانلا بویانمیش بیر به بیر كندلرینده بو سایاق سؤزلری ائشیدیب دویماق اولار. لَلـهلی ده بو كندلردن بیری دیر، بوتون گؤزللیكلری و آجیلی ـ شیرینلی خاطیرهلری ایله.
جوما آخشامی دیر و كنده گلدیییمین نَدنینی اونوتمامیشام، خان ننَم ایله گؤروشمهدن شهره دؤنمك اولماز. جوما آخشاملاری همیشه ائوین چیراقلارینی یاندیریب، نارین گوللو آغ لئچهیینی اؤرتوب، ایوان قاباغیندا گؤزونو یولا تیكردی. نوهلرینی گؤردوكده گولومسهییب، -خوش گلدین- دئین سسی هله ده وار قولاغیمدا. خان ننه نه اولار كاش بیرده قاییدیب سنینله قول ـ بویون اولوب اؤپوشردیم. همیشه دئییردین جوما آخشاملاری ائوین چیراقلارینی تئز یاندیریب، دئیین گولون، دانیشین. اؤلوب گئدنلرین ایروحو گلیب شاد اولسون. خان ننه باخ ایندی، یئنه سنی گؤرمك اوچون قوناق گلمیشم. هامی اوشاقلارین، نوهلرینده گلیب. یقین ایندی گؤرورسن و شادسان.
ملیكه ننهمین مزاری اوسته فاتیحه باغیشلاییب، شهره ساری دؤنورم. یام ـ یاشیل یولو بیر داها یاخیندان دویوب، ذؤوق آلیرام، گونش قیپ ـ قیرمیزی قیزاراراق گؤیلری عشق اودو ایله بورویوب. بوگون سانكی سونای گونودور.
ایضاح:
1 ـ بَی كیشیلی چای ماحالی اورمو بؤلگهسینین مركزینده یئرلهشیب و بوتونلوكده بَی كیشیلی افشارلارینا عایید دیر. بَی كیشیلی لردن علاوه، گوندوزلو،ارشلو، ایمانلو، قره گؤزلو، قاسملو،آداخلی، گنج خانلی، اوسانلو،عربلی، كهكیلی، قره لر لی، قیرخلو و ... اورمونون دیگر افشارلاریندان ساییلیر.
2 ـ ننه طرفیندن بو كنده باغلی یام. اورمونون بَی كیشلی چای بؤلگهسینده یئرلهشن لَلَـه لی كندی نین 220 ائوی و 900 باشا یاخین نوفوسو وار.
3 ـ بو یولون باشی گولمانخانا برهسی یوخسا لیمانینا گئدیب چاتیر، ائله بونا گؤره ده قدیمدن بره یولو آدلانیب.
4 ـ سنگر ـ بوراشان، لَلَـه لی یه چاتمامیش ایكی كندین آدی دیر، سنگرمیرعبدالـله كندینین 300 و بوراشانین 150 یه یاخین جمعیتی وار. بوراشان كندینین ساكینلری آذربایجانین آیریلماز پارچاسی ساییلان گوران طایفاسیندان دیرلار.
5 ـ قوبو همن باتلاق آنلامیندا، قوبو اوستو گؤلده كندلیلر جامیشلارینی آپاریب چیمدیرَردیلر.
6 ـ اورمودا «قانا» سؤزو باغ آنلامیندا ـ ویلا سؤزونه ده توركجه ده «كولا» دئیرلر.
7 ـ حجی بابا، لَلَـهلی كندینین بیلیجی آغ ساققاللاریندان دیر.
8 ـ «شیرین ننَه» بؤیوك آغامین آناسی آدی دیر، البته سیجیلده آدی نصف جهان یازیلمیش.
نشریه آغری ـ یكشنبه 9 مهر 91 ـ شماره 135
+0 بهین